در کنار نوشته هایی که به مقامات معنوی و فوق بشری امام حسین علیه السلام پرداخته اند، در این نوشتار سعی داریم به یکی از آداب اجتماعی اسلام که منقول از امام حسین علیه السلام می باشد بپردازیم .

اول سلام

سلام کردن یکی از آدابی است که اسلام آن را ابداع نموده است و بر رعایت آن تأکید فراوانی نموده است و آنچه در این زمینه قابل توجه است این است که تعدادی از احادیث تشویق و ترویج سلام که ما با آن آشنا هستیم از امام حسین علیه السلام نقل شده است به عنوان نمونه:

« البخیل من بخل بالسلام » (۱) .

بخیل کسی است که از سلام کردن بخل بورزد ( یعنی بدتر از بخل مالی بخل از سلام می باشد ) .

« سلام کردن هفتاد کار نیک محسوب می شود که شصت و نه کار نیک برای شروع کننده و یکی برای جواب دهنده می باشد ! » (۲) .

« شخصی بدون مقدمه با امام حسین علیه السلام شروع به سخن گفتن نمود و گفت : کیف أنت عافاک الله؛ یعنی چگونه هستید ، خداوند شما را عافیت دهد ؟!

امام حسین علیه السلام فرمود :

« السلام قبل الکلام عافاک الله »

خدا تو را عافیت دهد قبل از حرف زدن سلام کن !

سپس فرمود :

« لاتأذنوا لأحد حتی یسلّم »

به کسی اجازه سخن گفتن ندهید تا این که سلام کند (۳) .

در این جا لازم می دانیم که یک مسأله مورد ابتلا را بیان کنیم . حتما برای همه ما پیش آمده که کسی برای پرسیدن آدرس یک مکان ابتداءا از ما آن مکان را سۆال می نماید بدون این که سلام کند یا این که خود ما بدون این که سلام کنیم شروع به پرسیدن آن آدرس می نماییم در حالی که امام حسین علیه السلام حتی از تحیت و احوالپرسی بدون سلام هم نهی فرمودند چرا که وقتی آن شخص گفت : « کیف أنت عافاک الله » در واقع با این جملات قصد احوالپرسی و تحیت گفتن را داشت و ظاهرا سۆال پرسیدن یا حاجت خواستنی در کار نبوده است ولی چون ادب اسلامی سلام را رعایت نکرد مورد سرزنش امام حسین علیه السلام واقع شد .

و باید دانست آن سلامی که اسلام بر روی آن تأکید دارد این است که دقیقا لفظ « سلام » که از اسماء و اوصاف الهی می باشد (۴)، به کار رود و در واقع جواب چنین سلامی است که واجب می باشد پس کلماتی مثل « درود بر شما » و امثال این ها مشمول تأکیدات اسلامی نمی شود و اگر کسی به ما گفت : « سلام علیکم » در جواب او باید لفظ « سلام » را به کار ببریم وگرنه وظیفه واجب خود را انجام نداده ایم. متأسفانه بعضی در جواب سلام می گویند سلام از ماست که این جواب شرعی محسوب نمی شود و وظیفه ما را ساقط نمی کند و همچنین جواب سلام را باید به گوش سلام کننده برسانیم .

برای توضیح بیشتر می توان گفت که « سلام » در ادوار مختلف از شعائر اسلامی بوده است که مسلمانان را از غیر آنها متمایز می ساخته است و باید توجه داشت که یهودیان زمان پیامبر صلی الله علیه وآله کلمه « سام » را به جای « سلام » به کار می بردند اما متأسفانه بعضی از ما مسلمانان در اثر سهل انگاری کلماتی این گونه را استعمال می نماییم : « سام علیک » یا « سلاملیک » یا « سمت الله » یا چیز هایی از این قبیل ، از همه بدتر رائج شدن کلمه « درود بر تو » به جای « سلام علیکم » است ، البته اگر این جابه جایی یک حالت عادی داشت جای نگرانی نبود اما ظاهرا نهضتی از طرف استکبار و معاندین داخلی ، سالیان سال است که به راه افتاده و به بهانه پاس داشتن زبان فارسی قصد دارند هر آن چه را که بوی زبان عربی که زبان قرآن است را می دهد تغییر دهند و به جای آن معادل هایی قرار دهند که از آن محتوای اسلامی و معنوی تهی باشد و روز به روز ما را از زبان رسمی اسلام و قرآن دورتر کنند و بیاورند بر سر ما آنچه را که به عنوان مثال بر سر ملت تاجیکستان آوردند و ملت آنان را به طور کلی از هویت گذشته خود منقطع نمودند با این که زبان رسمیشان فارسی است اما رسم الخط آنها روسی است و در واقع نسل های جدید آنها از تمامی کتب فارسی و عربی که عمده کتب اسلامی به این دو رسم الخط است محروم شدند !!

من خود در یکی از رسانه های داخلی مشاهده نمودم که یک شخصی تحت عنوان استاد ادبیات می گفت که ما ایرانیان چرا می گوییم سلام ، این یک کلمه عربی است باید بگوییم درود بر شما و جالب است که عین این مطلب را برخی از طریق شبکه های ماهواره ای زرد نیز تماشا نموده و برای بنده نقل کرده اند !

و حال آن که قرآن کریم بر سلام تأکید نموده آن جا که فرموده :

«و إذا جائک الذین یۆمنون بآیاتنا فقل سلام علیکم » (۵) .

هنگامی که مۆمنین به نزد تو آمدند بگو سلام علیکم .

« و إذا حییتم بتحیه فحیوا بأحسن منها أو ردوها … » (۶) .

هنگامی که مورد تحیت ( سلام کردن ) واقع شدید ، تحیت بهتر و چرب تری را به کار بگیرید یا لااقل مثل آن را جواب دهید » .

از همین روست که در رساله های عملیه فرموده اند: مستحب است که جواب سلام بیشتر باشد و مثلا اگر کسی گفت : سلام علیکم ، ما بگوییم : سلام علیکم و رحمه الله (۷) .

فلذا امام حسین علیه السلام نیز در روایتی که گذشت ، تحیت آن شخص را به همان گونه پس دادند و فرمودند: « السلام قبل الکلام عافاک الله » .

مسأله سلام و جواب آن ، آنقدر در اسلام اهمیت دارد که اگر کسی به ما سلام کند و ما مشغول نماز هم باشیم باید جواب آن را بدهیم البته با شروطی و ظوابطی که در رساله های عملیه ذکر شده است و این در حالی است که در نماز مخاطب قرار دادن غیر خدا جائز نیست (۸) اما این مورد استثنا شده است !

مطالب در این زمینه زیاد است که آن را به فرصتی دیگر موکول می کنیم .

پی نوشت ها:

۱-تحف العقول ، ص ۲۵۳ .

۲- همان منبع .

۳- همان ، ص۲۵۰ .

۴- سوره حشر / ۲۳ .

۵- سوره انعام / ۵۴ .

۶- سوره نساء / ۸۶ وآیه آخر زخرف .

۷- تحریر الوسیله ج۱ ص۱۶۹ .

۸- همان ص۱۶۸ .

حمید حاج علی                 

مدرس حوزه علمیه